Tıpkı Hz. Muhammed’e inen ilk
ayetin ilk kelimesi “ikra” gibi ya da Kutsal kitap “Kur’an” kelimesi gibi
İbranice’de “okumacı” ya da “kitapçı” manasına gelen Karaylar, daha çok Kırım’da
yaşayan Tatarca konuşan Yahudi Türklerdir. Sadece yazılı Tora'yı, Eski Ahit'i
otorite kabul ettiklerini ve genel Yahudi kitlenin benimsedikleri diğer Tevrat
yorumlarını gözönüne almadıklarını ima eden bir ifade olduğu da söylenmiştir.
Karay, Kara'ya mensup olan demektir ve sonundaki Arapça aidiyet eki
"i" Türkçe ses uyumuna göre düşüp "y" olmuştur. Karaylar,
İbranice'de çoğul takısı "im" getirilerek Karaim şeklinde telaffuz
edilir.
Bir diğer görüşe göre 10.
yüzyılda Bizans'tan sürgün olarak Hazar ülkesine sürgüne giden ve Museviliğin
Karai mezhebine bağlı olan insanlar, Hazar Devleti sınırları içinde kalan Kırım
topraklarına yerleştirildiler. Hazar hakanının Musevi inancını kabul etmesiyle,
Karai mezhebi, Kırım'da yaşayan Türkler arasında da yayılmaya başladı. Bu
inancı kabul eden Türk toplulukları, ilerleyen yıllarda 'Karaim' adıyla
anılmaya başlandılar
Kökenlerinin Türklerin Hazar
boyuna dayandığı düşünülen Karaylar'ın bugün en kalabalık yaşadıkları ülke olan
Litvanya’daki geçmişleri 14. yüzyılın sonlarına dayanır.
1397 ile 1398 yıllarında
Karadeniz kıyılarına giden Büyük Litvanya dükü Vytautas (Litvanyaca: Vytautas
Didysis; Latince: Alexander Vitoldus; Lehçe: Witold), buradan ülkesine Müslüman
ve Musevi Kırım Tatarı göçmenlerle döndü. Çoğunluğu müslüman olan bu göçmenlerin
arasında bulunan 380 Musevi, Karay ailesinden 300 kişi Vytautas’in Trakai’deki
sarayına yerleştirildi. Litvanya’daki Karaylar’ın sayısı zamanla artarak 5 000
kişiyi buldu. Karay'lar saraya giden yol boyunca ağaçtan yapılmış ahşap evlerde
yaşarlar, dini ayinlerini Knessa denilen sinagoglarda yaparlar.
Bugün Litvanya’da yaşayan
Karaylar’ın sayısı yıllar içinde kuşaktan kuşağa azalarak Litvanya’ya
gelişlerinin 600. yılının kutlandığı yıl olan 1997’deki sayıma göre 257’ye
düşmüştür. Bunlardan 138’i başkent Vilnius’da, 65’i Trakai’de(okunuşu Trakei),
gerisi de daha az sayılarda ülkenin öteki bölgelerinde yaşarlar.
Karayların konuştuğu dil Kıpçak
Türkçesi grubuna dâhildir. Karay kültüründeki Kıpçak Türk karakteri Güney
Rusya'da Kıpçak stepleri denilen bölgede yaşayan Karayların atalarının Türkçe
konuşan diğer halklarla karışmış olabileceğini akla getirmektedir.
Karay dilinin, Karaçay, Kırım
Tatarcası, Nogay gibi öteki Kıpçak Türkçe lehçeleri ile birçok ortak özelliği
vardir. Bu lehçeleri konuşan topluluklar dil dışında ortak gelenekler, öyküler,
masallar, koşuklar, yemek adları gibi özellikleri de paylaşırlar.
Karaylar ibadetlerinde Karay
Türkçesi konuşurlar. Karay Türkçesinin Troki (Trakay), Kırım ve Haliç-Lutsk
şeklinde üç ağzı bulunmaktadır.
Karay dili kaybolma tehlikesiyle
karşı karşıya olan dillerden biridir. Karayca konuşanların sayısı ise 5000
kişiden az kalmıştır.
20'nci yüzyılda hâlâ Litvanya`da
Trakai ve Panevėžys bölgelerinde, Ukrayna`nın Luck ve Halicz bölgelerinde ve
Kırım`da bu dili konuşanlar vardır. Türkiye ve İsrail'de hâlâ bu lehçeyi
konuşanlara rastlamak mümkündür.
Bizans ile Hazar Türkleri
arasındaki yakın ilişki sebebiyle Anadolu'da Karaylar uzun bir tarihi dönemden
beri yaşamaktadırlar. Bu ilişki Osmanlı döneminde de devam etmiş ve Anadolu'da
80'e yakın Karay cemaati yaşamaya başlamıştır. Fatih'in İstanbul'u fethinden
sonra önde gelen Karay cemaatlerinin merkezi İstanbul haline gelmiştir.
İstanbul'daki en uzun ömürlü Karay cemaati Hasköy'de yaşamıştır. İstanbul'daki
"Karaköy" semtinin adının bile "Karay köy"den geldiği ifade
edilmektedir. Çıksalın'da Seferad mezarlığının yanında bir duvarla ayrılmış
Karay mezarlığı bulunmaktadır. İstanbul'da hala Hasköy semtinde faaliyette olan
Karay Sinagogunun 1000 yıla yakın bir tarihi vardır. İstanbul'daki Karaylar
genelde kendi aralarında Bizans-Rumcası(Antik Yunanca), Latince, Kırım
Karaycası ve İbranice karışık Karaitika adını verdikleri Judeo-Yevanit(Yunanca)
bir dilde konuşurlar.
Bugün, ABD ve Avrupa'nın çeşitli
ülkeleri, Türkiye, İsrail ve eski Sovyet coğrafyasında olmak üzere bütün
dünyada 50.000'in üzerinde Karaylı Türk yaşamaktadır. Kırım'ın Kezlev
(Gözleve-Yevpatoriya) kasabasında 700 kadar yaşayan Karaylar çoğunluktadırlar.
Kırım'ın Bağçasaray, Simferopol (Aqmescit), Sivastopol (Aqyar), Kefe
(Feodosiya), Aqqerman (Odessa) şehirlerinde de aktif Karay Cemaatleri bulunmaktadır.
Kırım'ın Bağçasaray Şehrinde Karaylara ait Kültürel bir yaz kampı da mevcuttur.
Kırım'ın Bahçesaray şehrinde Karaylara ait Hazarlar dönemine ait bir kale
bulunur adı Mangup Qale-Çufut Qaledir. Kırım Karaycasında Çufut çift manasına
gelir. Kırım'ın Bağçasaray Şehirinde Karaylara ait bin yıllık bir mezarlık
bulunmaktadır bu mezarlığın adı Balta Tiymez'dir. Bu mezarlık tüm Avrupanın en
eski Türk ve Musevi Mezarlığı olarak kabul edilmektedir. Mezarlıkta Baştaşları
genel olarak Kırım Karaycasında yazılmıştır. Kırım'da çok anıtları bulunan
Karaylar Polonya'da Litvanya yakınlarında 50, Krakovi (Krakow)'de 650 Karay
yaşamaktadırlar. Litvanya'da ise Vilinius'ta 1380, Trakay (Troki)'da 650 ve
Diğerki bölgelerde 50 karay yaşar. Rusya'da Dağıstan'da ise azınlıkta olan
Karay milleti, İsrail'de ise 25000 civarındadır. İsrail'in çoğunlukla Ramle,
Ofakim, Aşdod, Beer Şeva, Yeruşalayim, Holon şehirlerinde yaşamaktadırlar.
Ramle şehrinde Karaylar'a ait büyük bir kültür merkezi mevcuttur. İsrail Karay
Hahambaşılığı ise Ofakim şehirindedir. 2012 yılında seçilen Karay Hahambaşı Roş
Haham Moşe Firuz, Cemaat Başkanı Neria HaRoedir. Rus Karaim Hahambaşısı Gerşom
Ha Kohen Kıprısçı ise İsrael'in Hevron şehrinde yaşamaktadır. Karaylar
yıllardır Kırımçaklarla yaşamışlardır, Kırımçaklar köken olarak Karaydırlar ama
zamanında Sefarad Rabbanların etkisiyle Rabbani Mezhebine geçiş yapmışlardır ve
sonradan savaşlar nedeniyle çoğu Karay, Kırımçaklarla ayrılmıştır.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder